Chris Steijvers
Wat een baardman is, hoef ik op een website van een vogelvereniging niet te vertellen. Maar wat is een boterkontje? Ik had geen flauw idee, maar dank zij het boek “Baardman en boterkontje, de vogel en zijn naam” weet ik het nu. De schrijver Toine Andernach neemt ons mee op een reis door de geschiedenis van vogelnamen.
Die geschiedenis gaat vaak terug tot de tijd waarin Protogermaans werd gesproken. Dat is een taal die aan een aantal moderne Europese talen ten grondslag ligt. Het behoeft geen betoog dat naarmate men verder terug gaat in de tijd de onzekerheid over de exacte herkomst van een vogelnaam toeneemt. Taalwetenschappers komen dan met verschillende visies op de proppen. Is de naam ooievaar terug te voeren op het Protogermaanse auda-bara of uda-faran? De doorsnee vogelliefhebber zal dat niet zo interessant vinden. En voor mensen die echt in dit soort taalkwesties willen duiken, biedt het boek veel te weinig informatie.
In Nederland is een Commissie Naamgeving Avifauna actief die wil bepalen hoe we vogels moeten benoemen. Ik heb niet de indruk dat men zich zoveel van die commissie aantrekt. Ik blijf een winterkoninkje gewoon winterkoninkje noemen en de zwartkoptuinfluiter zwartkoptuinfluiter, ook al mag dat niet van de commissie. Volgens deze geleerde heren en dames moet het winterkoning en zwartkop zijn. Taal verandert echter voortdurend. En die veranderingen vinden spontaan plaats. Daar heeft zo’n commissie geen enkele invloed op. In zijn boek beschrijft Andernach een aantal van die veranderingen zoals ze in de loop der eeuwen plaatsvonden. Regionale verschillen krijgen eveneens zijn aandacht. Maar ook hierin blijft hij erg summier.
Het boek bevat weinig tekst. Ieder hoofdstuk bestaat uit vier pagina’s en is steeds op dezelfde manier ingedeeld. Het begint met een vogelplaat uit het vijfdelige “Nederlandsche Vogelen” van rond 1800 die een hele pagina beslaat. Dan een titel in buitengewoon grote letters op de tweede pagina, die tevens wat tekst bevat. Een belangrijk deel van deze pagina wordt opgevuld met een gekleurd blokje waarin enkele regels staan die uit de tekst van het hoofdstuk zijn gelicht. Pagina drie bestaat uit een foto van een vogel. En tot slot een pagina met tekst, een tekening, een blokje met een quizvraag en een losse mededeling. Het oogt aardig.
De oude platen zijn wel interessant. Ze zijn zeer onbeholpen getekend en soms ronduit verkeerd. Zo staat er een paartje koolmezen afgebeeld bij een nestje dat ze in de takken van een boom hebben gebouwd. Iedere vogelliefhebber weet toch wel dat koolmezen holenbroeders zijn. Maar waarom zijn ze zo onbeholpen afgebeeld? Er zijn schilderijen van veel oudere datum waarop vogels heel natuurgetrouw worden weergegeven. Andernach geeft er geen antwoord op.
Een compliment voor de foto’s. Die zijn stuk voor stuk fantastisch. Om die foto’s te bekijken, zal ik het boek nog wel vaker ter hand nemen.
De vogelquiz is natuurlijk een aardigheidje. Wie het hele boek gelezen heeft, daar gaat overigens niet veel tijd in zitten, zal de meeste vragen wel kunnen beantwoorden. En nu we het toch over een quiz hebben, Andernach maakt hier en daar zelf fouten. Zo komt het parelhoen niet uit India maar uit Afrika. En vinken waren in voorbije eeuwen geen delicatesse die alleen de elite zich kon permitteren. Kleine vogeltjes waren bij uitstek eten voor arme mensen. Vaak was dit hun enige bron van eiwitten. Alleen in de 18e eeuw was het vangen van vinken voor de consumptie een kortdurende modegril van superrijke Hollandse regenten.
Het stoort wel dat Andernach van mening is dat we vogels niet in een kooi of volière moeten houden. Vogels horen in de natuur, schrijft hij ons voor. Waar hij die stelligheid op baseert, worden we nergens gewaar. Als daarop wordt doorgevraagd, staan dit soort lui meestal met hun mond vol tanden of komen ze met vage opvattingen over menselijke vrijheid die ze vervolgens op vogels projecteren.
Baardman en boterkontje heeft geen enkele diepgang, maar het is een onderhoudend boekje, mooi vormgegeven en, nogmaals, met schitterende vogelfoto’s. Ook al omdat er een quiz in staat, is het een boekje voor de komende feestdagen. Om zelf te lezen of om cadeau te doen.
Baardman & boterkontje
Toine Andernach
Uitgeverij Noordhoek
ISBN 978 90 5615 693 0
prijs € 22,50